Με την Τουρκία να αμφισβητεί αφενός το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευθεί τα ενεργειακά κοιτάσματα στην ΑΟΖ της, αφετέρου το δικαίωμα των ελληνικών νησιών να έχουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε την απόφαση που εξέδωσε πριν ένα χρόνο το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης επί της προσφυγής των Φιλιππίνων κατά της Κίνας.
Οι περιπτώσεις δεν ταυτίζονται, δεδομένου ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Χάγης. Η εν λόγω απόφαση, όμως, δημιουργεί νομολογία, η οποία περιέχει θετικά σημεία για τις ελληνικές θέσεις.
Για πρώτη φορά ένα δικαστήριο ερμήνευσε το άρθρο 121 της συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας που αναφέρεται στα νησιά. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο, ένα νησί έχει χωρικά ύδατα, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Εξαιρούνται, όμως, οι βράχοι που δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση, ή να έχουν δική τους οικονομική ζωή.
Το δικαστήριο δέχθηκε ως απόλυτο κανόνα του διεθνούς δικαίου ότι όλοι οι γεωγραφικοί σχηματισμοί, ασχέτως του εάν χαρακτηρισθούν νησιά ή βράχοι και ασχέτως μεγέθους, έχουν υποχρεωτικώς χωρικά ύδατα 12 μιλίων.
Αυτό επιβεβαιώνει ότι το θέμα της αυξήσεως των ελληνικών χωρικών υδάτων πέραν των έξι μιλίων αποτελεί το κλειδί στο Αιγαίο. Με χωρικά ύδατα 12 μιλίων, στην Ελλάδα περιέρχεται το 72% των θαλασσίων περιοχών του Αιγαίου και στην Τουρκία το 8,5%. Το 20% που απομένει προς οριοθέτηση, θα μπορούσε εύκολα να διευθετηθεί.
Το δικαστήριο διευκρίνισε επίσης τα κριτήρια βάσει των οποίων ένας γεωγραφικός σχηματισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί «βράχος», που δεν δικαιούται να έχει υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Θεώρησε ότι η ανθρώπινη διαβίωση αφορά στη φυσική δυνατότητα ενός νησιού να διατηρήσει στο έδαφός του μία σταθερή κοινότητα ανθρώπων που θεωρούν τον τόπο ως σπίτι τους. Η κοινότητα μπορεί να είναι και ολιγομελής, όπως επί παραδείγματι μία οικογένεια.
Κατ’ αντιστοιχία, η απαίτηση το νησί να έχει δική του οικονομική ζωή σχετίζεται με τη διαβίωση αυτής της κοινότητας. Στοιχεία όπως το πόσιμο νερό και η φυσική δυνατότητα διατροφής θεωρήθηκαν κρίσιμα. Σε αυτό το πλαίσιο οι ιστορικές μαρτυρίες για παρουσία σταθερών ανθρώπινων κοινοτήτων σε νησιά θεωρήθηκαν εξαιρετικά σημαντικές.
Αντιθέτως, ένας γεωγραφικός σχηματισμός θα θεωρείται νομικά «βράχος» όταν το κριτήριο της οικονομικής ζωής είναι αποκλειστικώς συνδεδεμένο με τη δυνατότητα εξορύξεως φυσικών πόρων στις θαλάσσιες περιοχές γύρω από το νησί. Επίσης, «βράχος» θα θεωρείται ένα νησί όπου διαμένουν μόνον στρατιώτες ή υπάλληλοι σε υπηρεσία.
Τα συμπεράσματα αυτά είναι σημαντικά, λόγω της παρουσίας εκατοντάδων μικρών νησιών σε διάφορα σημεία του Αιγαίου που κατοικούνται από περιορισμένο αριθμό ατόμων, συνήθως από κτηνοτρόφους και μικροκαλλιεργητές σε οικογενειακή βάση.
Η κατοίκηση, όμως, είναι συνεχής και ανατρέχει ακόμη και στα αρχαία χρόνια. Είναι τα μικρά αυτά νησιά, των οποίων η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία και τα χαρακτηρίζει «γκρίζες ζώνες». Το δικαστήριο δεν δέχθηκε την επίκληση ιστορικών δικαιωμάτων ως βάση για τη διεκδίκηση θαλασσίων περιοχών.
Αντιθέτως, θεώρησε ότι τα όποια ιστορικά δικαιώματα εξαφανίζονται όταν έρχονται αντιμέτωπα με τα δικαιώματα που έχει ένα κράτος στην ΑΟΖ του. Το εύρημα αυτό έχει σημασία για την περιοχή νοτίως της Κύπρου, όπου η Τουρκία, χωρίς να έχει θαλάσσιο μέτωπο, διεκδικεί -με απροσδιόριστα νομικά επιχειρήματα- περιοχές που βρίσκονται εντός της κυπριακής ΑΟΖ.